انسداد روده در اثر کند شدن حرکت دستگاه گوارش، تجمع و انسداد در روده انسان اتفاق می افتد. ماهیچه صاف دستگاه گوارش محتویات غذا یا نوشیدنی را از مری به داخل روده بزرگ می راند به همین خاطر اختلالات این بخش می تواند در هر نقطه از دستگاه گوارش رخ دهد و از حاد تا مزمن متغیر است. توجه داشته باشید که این عارضه در نهایت به انسداد عملکردی روده و عدم انقباض ماهیچه‌ها می انجامد و منجر به تجمع گاز و سایر محتویات مایع یا جامد دستگاه گوارش می‌شود. پس با توجه به تمامی موارد ذکر شده درمان به موقع انسداد روده از اهمیت بالایی برخوردار است.
شایع ترین علت انسداد روده
انسداد روده زمانی رخ می‌دهد که حرکت طبیعی محتویات روده (شامل غذا، مایعات و گاز) دچار اختلال یا توقف کامل شود. این وضعیت میتواند به دلایل مکانیکی یا عملکردی ایجاد شود و اگر بهموقع درمان نشود، ممکن است منجر به آسیب بافتی یا حتی مرگ شود.
✳️ چسبندگی‌های شکمی (Adhesions)
چسبندگی‌ها نوارهایی از بافت فیبروزی هستند که بعد از جراحی‌های شکم یا لگن ایجاد می‌شوند. این بافت‌ها می‌توانند قسمت‌هایی از روده را به یکدیگر یا به دیواره شکم بچسبانند، اما اتصال غیرطبیعی ممکن است باعث خم شدن یا انسداد روده شود.
✳️ فتق شکمی (Hernia)
فتق زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از روده از یک نقطه ضعیف در دیواره شکم بیرون می‌زند. اگر روده در این ناحیه گیر کند، جریان عبور محتویات متوقف می‌شود و انسداد به وجود می‌آید. این وضعیت میتواند همراه با درد شدید و تورم باشد. در صورت عدم درمان، خطر نکروز (مرگ بافت) روده وجود دارد.
✳️ تومورها
توده‌های خوش‌خیم یا بدخیم می‌توانند با فشار خارجی یا انسداد داخلی، مسیر روده را مسدود کنند. این نوع انسداد در روده بزرگ دیده می‌شود و در مواردی، رشد تدریجی تومور باعث تنگی تدریجی روده می‌شود که ابتدا علائم خفیف و سپس شدیدتر می‌شوند به همین خاطر انجام جراحی لازم است.
✳️ بیماری‌های التهابی روده (مانند کرون)
بیماری کرون یکی از شایع‌ترین بیماری‌های التهابی روده است که موجب تورم و زخم در دیواره روده می‌شود. این التهاب میتواند منجر به تنگی یا انسداد کامل روده گردد. همچنین باعث ایجاد فیستول یا چسبندگی نیز خواهد شد به همین خاطر مدیریت آن نیازمند داروهای ضدالتهاب و گاهی جراحی است.
✳️ ولوولوس (Volvulus)
ولوولوس به پیچ‌خوردگی بخشی از روده اطلاق می‌شود که منجر به انسداد جریان عبور محتویات و خونرسانی می‌گردد. این حالت اورژانسی بوده و باید سریعاً درمان شود. و در اغلب موارد هم در روده بزرگ یا روده باریک اتفاق می‌افتد توجه داشته باشید که اگر درمان نشود مرگ بافت و سوراخ شدن روده شود.
✳️ اینواژیناسیون (Intussusception)
در این وضعیت، بخشی از روده به داخل بخش مجاور خود فرو می‌رود، مانند تلسکوپ. این اتفاق بیشتر در کودکان دیده می‌شود و با درد ناگهانی، گریه و استفراغ همراه است. به همین خاطر اگر سریع درمان نشود، باعث انسداد کامل و کاهش خونرسانی می‌شود.
✳️ بلع اجسام خارجی
در برخی موارد، افراد به‌ویژه کودکان یا افراد با مشکلات روانی، اجسام غیرخوراکی مانند سکه، مو یا استخوان را می‌بلعند که منجر به انسداد روده خواهد شد به همین خاطر بسته به نوع و محل جسم خارجی، درمان شامل آندوسکوپی یا جراحی خواهد بود.
✳️ یبوست شدید و گیر کردن مدفوع
در سالمندان یا افراد با کاهش تحرک، تجمع بیش از حد مدفوع میتواند روده را مسدود کند. این حالت اغلب با درد شکم، نفخ و بی‌اشتهایی همراه است. مدفوع خشک و سخت، عبور طبیعی روده را مختل می‌کند. از همین رو مصرف ملین‌ها، تنقیه و در موارد شدید، برداشت مدفوع به صورت دستی یا جراحی بسایر کمک کننده است.
✳️ داروهای کندکننده حرکت روده
برخی داروها مانند مخدرها (اپیوئیدها)، ضدافسردگی‌ها و داروهای ضداسپاسم ممکن است حرکات طبیعی روده را کاهش دهند. این کاهش تحرک باعث کندی یا توقف عبور مواد در روده می‌شود.به همین خاطر تنظیم دوز دارو یا قطع مصرف آن میتواند مشکل را برطرف کند.
✳️ اختلالات عصبی یا عضلانی
بیماری‌هایی مثل پارکینسون، دیابت یا آسیب نخاعی می‌توانند اعصاب کنترل‌کننده حرکات روده را دچار اختلال کنند. در این موارد، روده فلج شده و حرکت محتویات آن متوقف می‌شود (ایلئوس فلج‌کننده). این نوع انسداد عملکردی است و بدون مانع فیزیکی رخ می‌دهد.
علائم انسداد روده
انسداد روده یکی از شرایط اورژانسی گوارشی است که در آن مسیر عبور مواد غذایی یا مایعات در روده‌ها مسدود می‌شود. این وضعیت به دلایل مختلفی مانند چسبندگی، تومور، فتق یا پیچ‌خوردگی روده ایجاد شود و در صورت عدم درمان به موقع، میتواند منجر به عوارض جدی شود. از مهم‌ترین علائم این عارضه به شرح زیر است:
- درد شدید و مداوم شکم
- نفخ شکم و احساس پری
- تهوع و استفراغ
- عدم دفع گاز یا مدفوع
- کاهش اشتها
- صدای غرغر غیرطبیعی یا فقدان صدا در شکم
- یبوست شدید یا اسهال (در انسداد ناقص)
- تب (در صورت عفونت یا نکروز روده)
تشخیص انسداد روده
تشخیص انسداد روده نیازمند بررسی دقیق علائم بیمار و استفاده از روش‌های تصویربرداری و آزمایشگاهی است تا محل و نوع انسداد مشخص شود. این روند به پزشک کمک می‌کند تا درمان مناسب را در کوتاه‌ترین زمان ممکن آغاز کند و از بروز عوارض جدی جلوگیری شود. روش‌های تشخیصی به شرح زیر است:
معاینه فیزیکی
پزشک ابتدا با لمس شکم، بررسی صداهای روده و مشاهده علائم ظاهری مانند نفخ یا حساسیت به لمس، وضعیت شکم را ارزیابی می‌کند. در برخی موارد، بی‌صدایی شکم یا صدای غیرطبیعی نشانه انسداد خواهد بود همچنین بررسی رکتال برای وجود توده یا مدفوع خونی نیز لازم است انجام شود.
عکس ساده شکم (X-ray)
تصویربرداری ساده شکم با اشعه ایکس یکی از اولین مراحل بررسی انسداد روده است. این تصویر میتواند وجود هوا و مایع در بخش‌هایی از روده را نشان دهد که نشانه‌ای از انسداد است همچنین به بررسی وجود سطح مایع-هوا (air-fluid levels) در روده کمک می‌کند.
سی‌تی‌اسکن (CT Scan)
سی‌تی‌اسکن روش دقیق‌تری برای تشخیص محل، نوع و شدت انسداد است. این تصویربرداری میتواند پیچ‌خوردگی، تومور، چسبندگی یا سایر علل انسداد را به وضوح نشان دهد همچنین می‌توان وجود نکروز یا سوراخ شدن روده را نیز با آن تشخیص داد.
سونوگرافی شکم
سونوگرافی به‌ویژه در کودکان و زنان باردار کاربرد دارد چون بدون اشعه انجام می‌شود. این روش میتواند بزرگ‌شدگی روده‌ها یا وجود مایع آزاد در شکم را نشان دهد. البته در موارد شدید یا مشکوک، سی‌تی‌اسکن ارجحیت دارد.
آزمایش‌های خون
بررسی سطح گلبول‌های سفید، الکترولیت‌ها و عملکرد کلیه‌ها میتواند به تشخیص کمک کند. افزایش گلبول سفید نشانه التهاب یا عفونت است. همچنین کم‌آبی و اختلالات الکترولیتی در انسدادهای طول‌کشیده شایع است.
جلوگیری از انسداد روده بعد از جراحی
درمان انسداد روده
درمان انسداد روده بستگی به شدت، محل انسداد و علت زمینه‌ای آن دارد. برخی از انسدادها با اقدامات غیرجراحی بهبود می‌یابند، اما موارد شدیدتر نیاز به جراحی فوری دارند تا از مرگ بافت روده یا عوارض جدی جلوگیری شود.
درمان‌های غیرجراحی انسداد روده
- بیمار برای مدتی از خوردن و نوشیدن منع می‌شود تا روده استراحت کرده و التهاب کاهش یابد. در این مدت، تغذیه و مایعات لازم از طریق سرم تأمین می‌شود.
- برای کاهش فشار، گاز و مایعات تجمع‌یافته در معده و روده، لوله‌ای از راه بینی وارد معده می‌شود. این کار به تسکین درد و تهوع کمک می‌کند.
- کم‌آبی و اختلالات الکترولیتی از طریق تزریق سرم و تنظیم پتاسیم و سدیم اصلاح می‌شوند. این مرحله برای پایدار کردن وضعیت عمومی بیمار ضروری است.
- در برخی موارد، داروهای ضد تهوع، ضد درد یا افزایش‌دهنده حرکات روده تجویز می‌شوند، به‌ویژه اگر انسداد جزئی و بدون خطر باشد.
درمان‌های جراحی انسداد روده
- اگر علت انسداد تومور، چسبندگی، فتق یا پیچ‌خوردگی باشد، جراحی برای برداشتن آن انجام می‌شود همچنین گاهی نیاز به برداشتن بخشی از روده نیز وجود دارد.
- در شرایط خاص و پیچیده بخشی از روده به سطح شکم آورده شود تا مواد زائد از بدن خارج شوند. این حالت معمولاً موقتی است.
- اگر روده سوراخ شده باشد یا خونرسانی آن قطع شده باشد (نکروز)، جراحی اورژانسی برای نجات جان بیمار ضروری است. دقت داشته باشید که تأخیر در این موارد میتواند کشنده باشد.
برای دریافت نوبت مشاوره از دکتر سامان ستوده نیا بهترین جراح روده در تهران با شماره 02188776292 و 02186081463 تماس حاصل نمایید.
سوالات متداول انسداد روده
افراد مبتلا به گرفتگی های سطحی را می توان در خانه با استراحت روده درمان کرد. با این حال، اگر فرد با درد مداوم شکم، کم آبی مداوم، یا علائم و نشانه‌های جدید عفونت مانند تب، تنگی نفس و ضربان قلب تند مراجعه کند، ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان باشد.
بله، در صورت عدم درمان بهموقع، انسداد روده میتواند منجر به مرگ بافت روده، سوراخ شدن روده، عفونت شدید (سپسیس) و حتی مرگ خواهد شد.
پیشگیری قطعی ممکن نیست، اما داشتن رژیم غذایی پر فیبر، نوشیدن آب کافی، فعالیت بدنی منظم و پیگیری پزشکی پس از جراحی‌های شکمی میتواند احتمال آن را کاهش دهد.
بسته به نوع درمان، بهبودی ممکن است از چند روز تا چند هفته طول بکشد همچنین بیماران جراحی‌شده نیاز به استراحت و مراقبت بیشتر خواهند داشت.
در نهایت…
انسداد روده یک وضعیت خطرناک است که نیاز به تشخیص سریع و درمان بهموقع دارد تا از بروز عوارض جدی مانند نکروز روده یا عفونت شدید جلوگیری شود. آگاهی از علائم و مراجعه فوری به پزشک میتواند نقش مهمی در نجات جان بیمار داشته باشد. با توجه به تفاوت در نوع و شدت انسداد، انتخاب روش درمانی مناسب، چه دارویی و چه جراحی، بر اساس نظر تخصصی پزشک ضروری است.
