بیماری سلیاک که به آن انتروپاتی حساس به گلوتن نیز گفته می‌شود، یک اختلال گوارشی از نوع خودایمنی است که در پاسخ به مصرف گلوتن، نوعی پروتئین موجود در گندم، جو و جیره، باعث آسیب به روده کوچک و جذب ناکافی مواد غذایی می‌شود. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است از علائمی مانند درد شکمی، اسهال، افت وزن و کاهش اشتها رنج ببرند. اگر شما هم از افرادی هستید که به گلوتن حساس هستید، تا پایان این مقاله با ما همراه باشید تا با روش های نوین درمان این بیماری آشنا شوید.
علل ابتلا به بیماری سلیاک
بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی مزمن است که عمدتاً روده کوچک را تحت تأثیر قرار می‌دهد. پوشش داخلی روده کوچک با برآمدگی‌های انگشت مانندی به نام پرز پوشیده شده و این پرزها نیز، با انتهای موی ریز به نام میکروویلی پوشیده شده‌اند که مواد مغذی غذا را به دام می اندازد و جذب می‌‍کند. در بیماری سلیاک، پرزها به دلیل واکنش ایمنی ناشی از خوردن غذاهای حاوی گلوتن صاف شده یا ناپدید می‌شوند. پرزها شکل و میکروویل‌های خود را از دست می‌دهند و در نتیجه به پوشش روده آسیب می‌رسانند.
علت ابتلا به بیماری سلیاک ترکیبی از عوامل مختلف ژنتیکی، خودایمنی و … است که در ادامه به عوامل مؤثر در بروز این بیماری پرداخته‌ایم:
- عوامل ژنتیکی
عوامل ژنتیکی از جمله عوامل موثر در بروز بیماری سلیاک هستند. وجود یک خویشاوند درجه یک مبتلا به بیماری سلیاک، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. افرادی که یک خویشاوند درجه یک مبتلا به بیماری سلیاک دارند، حدود ۱۰ درصد بیش از سایر افراد، در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.
- مصرف گلوتن
مصرف گلوتن و مواد غذایی حاوی آن مانند گندم کامل، سبوس گندم، جو، چاودار، بلغور جو، بلغور، جوانه گندم، کراکر، نان، آرد سوخاری، ماکارونی، مالت جو، سرکه مالت، سس سویا، سس‌های مخصوص سالاد، سس‌های غلیظ شده با آرد و … برای افرادی که زمینه ابتلا به سلیاک را دارند، موجب واکنش غیر طبیعی در سیستم ایمنی آنها می‌شود. زمان‌بندی، مقدار و کیفیت مصرف گلوتن در دوران کودکی نیز، بر خطر ابتلا به این بیماری تأثیرگذار است.
- ابتلا به عفونت
برخی از عفونت‌های دستگاه گوارش، به ویژه در دوران کودکی، خطر ابتلا به بیماری سلیاک را افزایش می‌دهند. همچنین، بعد از جراحی، بارداری، زایمان، عفونت ویروسی یا استرس‌های شدید و … نیز، احتمال ابتلا به بیماری سلیاک افزایش می‌یابد.
بیشتر بخوانید: انسداد روده
نشانه های بیماری سلیاک
فرد مبتلا به بیماری سلیاک قادر به جذب مواد مغذی از غذا نیست. این مشکل سوء جذب می تواند باعث کمبود ویتامین و مواد معدنی شود. کمبود آهن ناشی از سوء جذب باعث کم خونی می شود که کاهش گلبول های قرمز خون است. این می تواند منجر به خستگی و بی حالی شود. علائم بیماری سلیاک می تواند شامل اسهال جدی، نفخ و گرفتگی عضلات باشد.
غذایی که جذب نمی شود با مدفوع دفع می شود. اسهال بیش از حد می تواند منجر به کم آبی شدید بدن شود. حرکات روده اغلب حجیم، برنزه یا خاکستری روشن و کف آلود یا با بوی ترش است زیرا مدفوع حاوی چربی است که قابل جذب نیست. مدفوع اغلب به کاسه توالت می چسبد زیرا مقدار زیادی چربی در آنها وجود دارد.
افراد مبتلا به بیماری سلیاک اغلب وزن خود را کاهش می دهند زیرا بدن آنها نمی تواند مواد مغذی مورد نیاز را از غذاهایی که می خورند جذب کند. کمبود ویتامین ها و مواد معدنی ممکن است منجر به عوارض مختلفی شود. افرادی که فاقد پروتئین هستند، پاهایشان متورم خواهد شد. کمبود ویتامین K باعث خونریزی لثه می شود. اعصاب برخی افراد تحت تأثیر قرار می گیرد و ممکن است در فکر کردن یا تمرکز دچار مشکل شوند. برخی دیگر ممکن است پوست خشک یا درد لب و زبان داشته باشند. گاهی اوقات افراد مبتلا به بیماری سلیاک به دلیل کمبودهای تغذیه ای دچار استئومالاسی (نرم شدن استخوان ها) می شوند. حدود 10 درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک دچار بثورات خارش دار می شوند که زانوها، باسن، آرنج، شانه ها و پوست سر را درگیر می کند.
در نتیجه روش‌های آزمایش مدرن، اکنون می‌دانیم که برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است علائم روده‌ای معمولی را که پزشکان تصور می‌کردند برای تشخیص بیماری سلیاک لازم است، نداشته باشند. اگر علائم کلی تری مانند کم خونی، عملکرد غیرطبیعی کبد یا آرتریت را تجربه می کنید، پزشک ممکن است به شما توصیه کند که برای بیماری سلیاک آزمایش کنید. در صورت ابتلا به بیماری سلیاک، ناباروری و بیماری التهاب روده نیز ممکن است رخ دهد.
تشخیص سلیاک
برای تشخیص بیماری سلیاک، پزشک آزمایش هایی انجام می دهد و در مورد علائم و ارتباط آنها با غذا سؤال می کند. این آزمایشات معمولاً شامل آزمایش خون و معاینه روده کوچک شما با نمونه برداری از بافت روده می شود. آزمایش خون به دنبال آنتی بادی های خاصی است که فرد مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است در مقادیر بالاتر از حد طبیعی تولید کند. این آنتی بادی ها نشانه این است که بدن گلوتن را با یک ماده خارجی اشتباه گرفته و سعی می کند آن را از بدن خارج کند. اگر آزمایشات بیشتری نشان داده شود، پزشک یک لوله نازک به نام آندوسکوپ را در روده قرار می دهد. نمونه بافتی از پوشش روده کوچک گرفته می شود تا زیر میکروسکوپ بررسی شود. سپس پزشک سلول ها را برای جستجوی علائم بیماری سلیاک بررسی می کند.
درمان و پیشگیری سلیاک
افراد مبتلا به سلیاک باید از خوردن غذاهای حاوی گلوتن خودداری کنند. این بدان معنی است که آنها نمی توانند محصولات نان تهیه شده با گندم، چاودار یا جو را بخورند. گلوتن همچنین در بسیاری از غذاهای آماده مانند پاستا یافت می شود. تا همین اواخر به افراد مبتلا به بیماری سلیاک توصیه می شد از مصرف جو پرهیز کنند. اکنون می دانیم که خود جو حاوی گلوتن نیست، اگرچه ممکن است در فرآیند فرآوری آغشته به گلوتن شود.
افراد مبتلا به بیماری سلیاک باید به دقت برچسب روی غذاهای فرآوری شده را از نظر گلوتن بررسی کنند. آنها نباید هیچ غذای فرآوری شده ای بخرند مگر اینکه دقیقا بدانند چه چیزی در آن وجود دارد. آنها همچنین باید مراقب باشند که آیا ویتامین ها و داروهایی که مصرف می کنند حاوی گلوتن هستند یا خیر. خوشبختانه، گزینه های غذایی بدون گلوتن زیادی در دسترس هستند.
هیدراته نگه داشتن بدن مهم است. مصرف مکمل های ویتامین و مواد معدنی نیز ممکن است برای جبران مشکلات سوء جذب مفید باشد. هنگامی که فرد شروع به پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن می کند، روده شروع به بهبود می کند و مشکل سوء جذب ممکن است برطرف شود.
کلام آخر
پیروی از یک رژیم واقعاً بدون گلوتن می تواند دشوار باشد، بنابراین تشخیص قطعی بیماری سلیاک مهم است. اگر بیماری سلیاک تشخیص داده شد، باید یک رژیم غذایی بدون گلوتن را تا آخر عمر دنبال کنید. برخی افراد صحبت با یک متخصص تغذیه و جراح خوب کولورکتال را برای یادگیری نحوه اتخاذ یک رژیم غذایی بدون گلوتن مفید می دانند.
سوالات متداول
